هنر میناکاری چیست؟ (تاریخچه میناکاری)

میناکاری – هنر میناکاری (enamelling) یکی از زیباترین و ظریف ترین هنرهای صنایع دستی ایران است. تاریخچه میناکاری به 1500 سال قبل از میلاد بر می گردد.

بسازوبفروش | بدان – هنر میناکاری از جمله صنایع دستی است که به هیچ عنوان نمی توان از زیبایی چشم نواز آن صرفنظر کرد. همین زیبایی باعث می شود تا خیلی از افراد مایل به آشنایی و یادگیری این هنر باشند و یا از ساخته های دست دیگر هنرمندان در این زمینه برای زیباتر کردن نمای محل زندگی و کارشان استفاده کنند. با ما باشید تا خانم زهرا ناظمی یکی از هنرمندان شاغل در این رشته شما را با تاریخچه هنر میناکاری آشنا کند.

هنر میناکاری چیست؟

میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است که سابقه آن به 1500 سال پیش از میلاد می رسد. مینا هنری است آزمایشگاهی که بر روی فلز پیاده می شود. این هنر روی مس، طلا، نقره و دیگر فلزاتی که قابلیت لعاب خوری دارند انجام می شود.

تاریخچه میناکاری

به گفته بعضی از کارشناسان و به دنبال تطبیق بین میناکاری های بیزانس با آثار ایرانی مشخص شده که این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته است. البته در اروپا آثار باستانی کشف شده در زمینه میناکاری با سابقه بسیار طولانی هم کشف شده است. مثلا در قبرس 6 انگشتر طلا مربوط به سده 13 قبل از میلاد پیدا شده است که البته بعضی از محققان معتقدند که این آثار، میناکاری به حساب نمی آیند و فقط لعاب شده اند. همچنین مجسمه زئوس (Statue of Zeus) که در یونان پیدا شد و مربوط به 500 سال قبل از میلاد است.

یکی از نمونه های قدیمی مینا بازوبندی است از جنس طلا که با میناکاری تزئین شده و قدمت آن به دوره هخامنشیان برمی گردد. این دستبند در حال حاضر در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود.

اوج شکوفایی هنر میناکاری مربوط به دوره سلجوقیان است که تهیه ظروف برنجی و میناکاری رواج داشته و به کشورهای همسایه صادر می شده است. سینی آلب ارسلان از جمله نمونه های ارزشمند این دوران است که در این اثر میناکاری بر روی نقره انجام شده است و در حال حاضر در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می شود. سینی آلب ارسلان توسط فردی به نام حسن الکاشانی ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده است.

در دوران مغول، هنر میناکاری دستخوش تغییرات فراوانی شد و سبک جدیدی در میناکاری ایران به وجود آمد؛ به گونه ای که تصاویر مربوط به ظاهر لباس درباریان ایرانی جای نگاره های عربی را گرفت.

در ادامه تغییرات در هنر میناکاری در دوره تیموری ترصیع فلزات به شرقی ترین صورت خودش رسید.

در زمان صفویه نیز نقش های مینیاتوری مانند مجلس بزم، شکار و اسب سواری رواج بیشتری پیدا کرد. در این دوران میناکاری بر روی نقره انجام می شد و نقش اسلیمی و ختایی هم به طرح های این هنر اضافه شد. در دوران صفویه رنگ قرمز بیشتر از همه دوره ها در آثار میناکاری مشهود است.

در زمان شاه سلطان حسین (در اواخر حکومت سلسله صفویان) هنر میناکاری به دست فراموشی سپرده شد ولی در اواسط دوره قاجار که مصادف با حکومت ناصرالدین شاه بود این هنر دوباره به اوج رسید به طوری که در این دوران میناکاری بر روی فلز طلا انجام می شد. بیشتر اشراف زادگان قاجاری و درباریان به این هنر روی آورده بودند و میناکاری بر روی ظرف های طلایی از جمله سر قلیان ها، آفتابه و لگن، دستبند و گردنبند، آینه و… انجام می شد. این اوج و شکوفایی هنر میناکاری مجددا در اواخر دوره قاجار به فراموشی سپرده شد.

بعد از جنگ جهانی دوم یک سرهنگ آلمانی به نام موسیو شونمان که وارد کننده دستگاه های ریسندگی برای اولین کارخانه ریسندگی ایران در شهر اصفهان (کارخانه ریسندگی ایران وطن اصفهان) بود به همراه دستیار خودش که فردی ایرانی به نام حسن خان فرامرزی تعدادی از ترکیبات رنگی را آزمایش کردند و در یک کوره کوچک خانگی ظروف مینا را تولید کردند. پس از حسن خان فرامرزی، مرحوم شکرالله صنیع زاده با راه اندازی کارگاه و کوره بزرگ میناکاری شروع به کار کرد؛ او اولین نفری بود که با کمک موسیو شونمان که رنگ های مورد نیاز را از آلمان وارد کشور می کرد میناکاری را گسترش داد. استاد صنیع زاده اولین کسی است که هنر میناکاری را در تزیین بارگاه ائمه معصومین (ع) به کار برده کرده است. از جمله شاگردان ایشان می توان به مرحوم غلامحسین فیض اللهی، مرحوم هنردوست، مرحوم اسلامیان، مرحوم حسن آقاسجادیان و مرحوم مهدی غفاریان اشاره کرد.